آشنایی اولیه با شیشه آلات آزمایشگاه

 

آشنایی با آزمایشگاه

 

بَا ورود به آزمایشگاههای شیمی ، در اولین نگاه یک سری وسایل و لوازم شیشه ای ، دستگاهها و مواد شیمیایی جلب توجه می نماید که آشنایی با نام و کاربرد آنها از ضروریات است.

وسایل شیشه ای بیشتر از دیگر ملزومات آزمایشگاهی مورد استفاده قرار میگیرند. جنس آنها اغلب از بوروسیلیکات است و می توان آنها را مستقیما حرارت داد و یا در دماهای بسیار پایین نگه داشت. این نوع شیشه ها با نام تجاری پیرکس و همین طور کیماکس معروف هستند. شیشه ، ماده پایداری است که در برابر اکثر مواد شیمیایی مقاوم است و با آنها واکنش نمی دهد.

برای استفاده صحیح از لوازم شیشه ای باید ابتدا با اسامی و نحوه به کارگیری آنها آشنا شد تا در موقع آزمایش ، وسیله مناسب انتخاب و مورد استفاده قرار گیرد.

 

آشنایی با وسایل آزمایشگاهی

 

1- بشر : در اندازه های مختلف برای اندازه گیری های با دقت پایین مورد استفاده قرار می گیرد.

 

2- ارلن مایر:  در اندازه های مختلف برای اندازه گیری های با دقت بالاتر مورد استفاده قرار می گیرد.

 

3- بالن ژوژه : در اندازه های مختلف برای اندازه گیری های با دقت بسیار بالا و آنالیزهای حمام های آبکاری بیشتر جهت استاندارد ساختن تیترانت ها مورد استفاده قرار می گیرد.

 

معمولا تهیه مواد در بالن های ژوژه مطابق روش زیر  صورت می گیرد :

- ابتدا یک سوم بالن را از آب مقطر پر می نمایند.

- ماده ی حل شده یا محلول غلیظ را به آهستگی داخل بالن می ریزند ، بهتر است افزایش مواد به بالن تدریجا انجام گیرد.

- با پیست آب مقطر ، بالن را تا خط نشانه پر می کنند و سپس درب بالن را گذاشته و چند بار آنرا سروته می کنند و خوب تکان می دهند تا ترکیب حل شونده و حلال به خوبی در هم مخلوط شود.

 

4- استوانه مدرج : برای حجم گیری در دقت های بسیار پایین استفاده می شود و در اندازه های مختلف بر حسب استفاده ، طبقه بندی می گردد.

 

 

5- بورت : یک بورت تمیز در ارتباط با یک تکنیک صحیح اندازه گیری که طی آن حجم های مشخص و دقیقی از یک مایع ، مورد نیاز باشد در اکثر اندازه گیری های کمی بسیار حائز اهمیت است.

  

مراحل استفاده از آن به شرح زیر است :

- آماده سازی بک بورت :

بورت را باید کاملا با آب مقطر شستشو داد و وقتی کاملا تمیز شد باید شیر آن بست و با مقداری از 

محلول که باید در آن ریخته شود اصطلاحا آن را (( کر )) داد به طوری که تمام بدنه داخلی آن به

تیترانت آلوده شود. سپس باید بورت را به صورت عمودی نگه داشت تا محلول از روی دیواره ها به

سمت شیر پایین بورت هدایت شود. سپس با باز نمودن شیر ، محلول را به داخل بشر ریخته و دور

ریخت . در تمام مراحل بهتر است بورت بر روی پایه خود متصل باشد.

-آماده کردن محلول و تنظیم حجم آن در داخل بورت :

ابتدا باید شیر بورت را بست آن را با محلول مورد نظر پر نمود تا سطح محلول از خط صفر بالاتر رود

سپس شیر را به آرامی باز کرد تا هوای نوک بورت خارج شود و هلالی سطح مایع بر روی خط نشانه

ی صفر قرار گیرد . بلافاصله باید شیر بورت را بست و حدود 30 ثانیه صبر نمود تا محلول آلوده شده

به دیواره های بورت نیز به تدریج پایین آیند ، سپس می توان حجم محلول را با دقت 03/0 + و 03/0-

میلی لیتر ثبت کرد. بورت ها اغلب تا 1/0 میلی لیتر درجه بندی می شوند. در بعضی از آنها تا 05/0

میلی لیتر نیز درجه بندی انجام شده است ، باید توجه داشت که درجه بندی ها در بورت از بالا به پایین

افزایش یابد.

- کار با بورت :

در هنگام تخلیه تیترانت از داخل بورت به ارلن حاوی نمونه در صورتی که آزمایش کننده ، راست

دست باشد باید با دست چپ از پشت بورت ، شیر آن را بگیرد و در حالی که ارلن را با دست راست

نگه می دارد به ته ارلن حرکت چرخشی بدهد و به تدریج با باز و بسته کردن شیر بورت تیترانت را به

آن بیفزایند. این عمل موجب می شود ورود تیترانت به داخل ارلن بهتر کنترل شود و ضمنا اختلاط بین

تیترانت و محلول نمونه نیز به طور کامل انجام شود. پ از انجام هر آزمایش بهتر است بورت را مجددا

پر نمود. در هنگام آزمایش بهتر است از ارلن استفاده شود.

- اضافه کردن تیترانت به ظرف محتوای نمونه :

در هنگام عمل تیتراسیون بهتر است یک کاغذ سفید را در زیر ارلن قرار داد تا تغییر رنگ معرف در

نقطه پایان تیتراسیون بهتر مشخص شود. در صورتی که نقطه پایان واکنش محلول سفید رنگ شود ،

بهتر است از یک کاغذ مشکی استفاده شود . در هنگام تیتراسیون بهتر است بطور متناوب شیر را بست

و ارلن را تکان داد. در نزدیکی نقطه پایان واکنش ، تغییرات رنگ معرف کندتر می شوند در این حالت

باید سرعت اضافه کردن تیترانت به داخل ظرف نمونه را کاهش داد. اگر رنگ معرف به مدت 30 ثانیه

ثابت باقی بماند نقطه پایان واکنش فرا رسیده است. بعد از پایان تیتراسیون ابتدا باید تیترانت را از بورت

خارج نمود و سپس چند بار آن را با آب مقطر شستشو داد و از قسمت نوک بورت تخلیه نمود.

6- پی پت : برای اندازه گیری حجم های بسیار پایین مایع با دقت بسیار بالا مورد استفاده قرار می گیرد و در اندازه های مختلف موجود می باشد. اندازه گیری دقیق و ثبت حجم مایعات برای دستیابی به داده های کمی در بسیاری از واکنشهای شیمیایی که در محلول ها اتفاق می افتد ضروری است. حجم ها باید به دقت و با

کمترین خطا خوانده و ثبت شود.

- خواندن هلالی سطح مایع :

برای اندازه گیری حجم مایعات در استوانه ی مدرج ، پی پت و بورت ، مقدار حجم مایع باید از انتهای

هلالی سطح آن خوانده شود. چشم باید در وضعیتی قرار گیرد که هم تراز سطح زیرین هلالی باشد.

برای مایعات رنگی غلیظ ، می توان محل تماس محلول با ظرف را ملاک قرار داد.

- استفاده از پی پت :

تمیز بودن پی پت و پیوستگی جریان مایع در درون آن در بسیاری از اندازه گیری ها حائز اهمیت است.

- آماده سازی پی پت :

پی پت را چندین بار با آب مقطر شستشو داده و ملاک تمیز بودن پی پت آن است که قطرات آب بر

روی جداره داخلی پی پت باقی نماند.

هنگام انتقال مایع نباید پی پت را مستقیما در ظرف محتوای آن فرو برد بلکه بهتر است ابتدا مقداری از

مایع را داخل یک بشر ریخت و سپس از بشر توسط پی پت ، مایع را به اندازه دلخواه برداشت. سطح

بیرونی پی پت باید کاملا خشک و تمیز باشد ، می توان این کار را با یک کاغذ یا حوله بدون پرز انجام

داد. ابتدا باید با یک مکنده لاستیکی (پوآر) 2 تا 3 میلی لیتر از مایع را به درون پی پت کشیده و جداره ی

داخلی آن را کاملا آغشته به محلول نمود ، پس از آلوده شدن تمامی سطح داخلی باید مایع داخل پی پت

را به ظرف پساب آزمایشگاه انتقال داد. و یا در صورت بی ضرر بودن آن را داخل فاضلاب ریخت.

- پر کردن پی پت :

برای پر کردن پی پت باید آن را به گونه ای نگه داشت که نوک آن زیر سطح مایع داخل بشر قرار گیرد.

سپس با کمک پر کننده لاستیکی(پوآر) مایع را تا 2 یا 3 سانتی متر بالای خط نشانه بالا کشید و بلافاصله

پر کننده را برداشته و با انگشت نشانه ، دهانه بالایی پی پت را مسدود کرد. باید توجه داشت برای این

کار نباید از انگشت شست استفاده شود.

سپس با کنترل انگشت نشانه باید مایع اضافی را در داخل یک ظرف دیگر خالی نمود تا سطح مایع روی

خط نشانه قرار گیرد. در پایان بهتر است با مماس نمودن نوک پی پت به دیواره ظرف ، آخرین قطرات

چسبیده به آن را نیز خارج نمود.

- خالی کردن پی پت :

در هنگام تخلیه مایع داخل پی پت به داخل یک ارلن ، باید دقت نمود که نوک پی پت به دیواره ی

داخلی ارلن تماس داشته باشد تا هنگام تخلیه از پاشیدن مایع به اطراف جلوگیری شود و همچنین در

اثر این تماس ، آخرین قطرات مایع از پی پت به داخل ارلن منتقل شود

هرگز نباید با دمیدن در داخل پی پت و یا تکان های شدید سعی شود که مقدار مانده در نوک پی پت

از آن خارج شود زیرا این مقدار در هنگام درجه بندی پی پت در نظر گرفته شده است.

- تمیز کردن پی پت :

در هر آزمایش بهتر است پی پت را با آب مقطر شستشو داد ، آب مقطر باید از بالای پی پت ، طی چند

مرحله ریخته شود و از نوک آن بیرون بریزد.

 

7- شیشه ساعت : برای توزین مواد بکار می رود.

 

نکات مهم در آزمایشگاه

- لیبل زدن بر روی شیشه های مواد در آزمایشگاه کاری مهم و اساسی می باشد.لیبل ها باید شامل غلظت ماده بر حسب گرم بر لیتر ، تاریخ ساخت و نام سازنده باشد. در مورد معرف ها باید رنج pH نیز بر روی آنها درج شود.

pH- مترها یکی از تجهیزات آزمایشگاه هستند که باید با توجه به دستورالعمل آنها به طور دوره ایی کالیبر شوند.

- محلولهای قلیایی باید در ظروف پلی اتیلن و محلولهای اسیدی در ظروف پلی اتیلن و شیشه ایی  نگهداری می شوند.معرف ها نباید در بالن های حجمی نگهداری شوند.

-  دستگاه جذب اتمی که در رنج (ppm  5-1/0) کار می کنند باید روزانه با محلول های استاندارد، کالیبره شوند. محلولهای استاندارد نباید بیش از شش ماه نگهداری شوند.

- برخی از محلولهای استاندارد بسته به کاربردشان دفعات بیشتری  باید ساخته و استاندارد سازی شوند. مانند: نیترات نقره، سدیم تیوسولفات، اسید هیدروکلریدریک، هیدروکسید سدیم، سیانور سدیم ، پرمنگنات پتاسیم، تیو سیانات سدیم .

- بسیاری از معرف ها ناپایدارند. و باید به مقدار کم و برای مصرف یک ماه ساخته شوند.